از آنجا که تشیّع به عنوان مظهر حاکمیّت امامت و شیعیان به عنوان پیروان راستین پیامبر(ص ) و جـانـشـیـنـان بـحـق آن حـضـرت شـنـاخـتـه مـى شـدنـد، امـامـان عـلیـهـم السـّلام در طـول حـیـات 250 سـاله امـامـت خـود، هـمواره در صدد حفظ و گسترش فرهنگ تشیّع و پشتیبانى و تجهیز فکرى و فرهنگى و مادّى و معنوى شیعیان بودند.
در دوران امامت امام عسکرى (ع ) به برکت تلاشها و مجاهدتهاى گسترده پیشوایان پیشین و یاران دانـشمند و فداکار آنان ، فرهنگ تشیّع به دورترین نقاط کشور پهناور اسلامى نفوذ پیدا کرده و شیعیان جمع زیادى از مسلمانان را تشکیل مى دادند.(1)
یـکـى از مـحـورهـاى فـعّالیّتهاى امام عسکرى (ع ) ارتباط با مراکز و پایگاههاى تشیّع در نقاط مختلف و نظارت و رسیدگى به امور شیعیان و پشتیبانى و تجهیز آنان بود. این ارتباط به دو گونه صورت مى گرفت .

الف ـ از طریق وکلا

امـام عـسـکـرى (ع ) در بـیـشـتـر مـنـاطـق شـیـعـه نـشـیـن ، نـمـایـنـده و وکـیـل داشـت. افرادى که سابقه علمى درخشان و همچنین ارتباط استوارى با امامان قبلى یا خود آن حضرت داشتند و مى ‏توانستند از نظر حدیثى پشتوانه ‏اى براى شیعیان به شمار آیند، به عنوان وکیل انتخاب مى ‏شدند.(2)

وظایف وکلاء:

• رسیدگی به امور شیعیان ،پاسخگویی به مشکلات و مسایل آنان،
• جمع آوری حقوق شرعی وجـوهـات آنـان و صـرف آن در موارد تعیین شده و یا ارسـال بـراى امـام (ع )،
• انـتقال نظرات و رهنمودهاى پیشواى یازدهم به شیعیان
• و هدایت و ارشاد آنان بود.

نظارت بر کار وکلاء:

امـام (ع ) ضـمـن آنـکـه وکـلاى خود را از میان چهره هاى برجسته شیعه برمى گزید و آنان را در گفتار و کردار تاءیید مى کرد، بر اعمال و چگونگى رفتار ایشان با مردم نظارت دقیق داشت و در موارد لازم به آنان تذکر مى داد. این نظارت توسّط وکلاى مطلق آن بزرگوار که نسبت به وکـلاى شـهـرهـا از مـرتـبـتـى والاتـر و اخـتـیاراتى گسترده تر برخوردار بودند، صورت مى گرفت .
بـه عـنـوان نـمـونـه ، امـام عـسـکـرى (ع ) (عـثـمـان بـن سـعـیـد عـمـرى ) را بـه عـنـوان وکـیـل مـطـلق خـود نـصـب کـرده بـود و از مـردم و وکلاى خود خواست که از وى حرف شنوى داشته باشند. امام عسکرى (ع ) در سخنى خطاب به یکى از شیعیان در مورد وى فرمود:

ایـن ابـو عـمـرو، مـورد وثـوق و امـیـن مـاسـت ؛ مـورد وثـوق امـام پـیـشـیـن و مـن اسـت ، در حال حیات و مرگ من . پس هر چه به شما بگوید از ناحیه من مى گوید، و هر چه به شما ابلاغ کند از سوى من ابلاغ مى کند..(3)

نتایج استفاده از وکلا:

ایجاد حفظ و پیوندهایی بین شیعیان؛این سیستمى بود که شبیه آن را زمانى عباسیان و مدتى طولانى نیز اسماعیلیان به کار بسته بودند و طبعا حاصل آن چیزى جز حراست شیعه در مقابل خطرات بنیان کن که همواره متوجه آنها بوده و موجودیت آنان را تهدید مى ‏کرد، نبوده است.                                    

ب ـ به شکل مستقیم

امـام عـسـکرى (ع ) علاوه بر ارتباطى که از طریق نمایندگان برگزیده خود با شیعیان داشت ، در مـواقـع لزوم ، خـود بـطـور مـسـتـقـیم و به صورت کتبى و شفاهى به هدایت و ارشاد آنان مى پرداخت ؛ گاهى نیز از طریق اعجاز در جمعشان حاضر مى شد و تذکرات و رهنمودهاى لازم را به آنان مى داد. در زیر به نمونه هایى از این سیاست اشاره مى شود.

کتبی(نامه رسانی)

ارتباط به وسیله نامه در این دوران بسیار گسترده و از نوع پیشرفته آن به حساب مى ‏آمده است، گرچه معمولا به دلایل مختلف، بیشتر این نامه ‏ها از میان رفته، اما مقدار باقى مانده شاهد آن است که نامه‏هاى متبادله میان شیعیان و امام بسیار فراوان بوده است.

ابو الادیان مى ‏گوید: من خدمتگزار امام عسکرى علیه السّلام بودم. کار من بردن نامه‏هاى آن حضرت به شهرهاى مختلف بود، آخرین بار که حامل نامه‏اى از ایشان بودم امام مریض بود، نامه را به من داده، فرمود: این را به مدائن ببر، پانزده روز دیگر که بازمى‏گردى؛ در آن وقت مرا در حال تغسیل و تکفین خواهى یافت. من نامه را بردم و موقع بازگشت، همان که امام به من فرموده بود را دیدم. (8) این روایت نشان مى‏ دهد که امام براى بردن و آوردن نامه پیک مخصوصى داشته است.(9)

دیدار حضوری

امـام (ع ) در روزهـاى مـعـیـّنـى از هـفـته مجبور بود به دیدار خلیفه برود. شیعیان از این فرصت استفاده مى کردند و در بیرون منزل امام ، بر سر راه حضرت اجتماع مى کردند تابه زیارت آن بزرگوار نایل شوند.

• در یـک روز کـه جـمعى از آنان در مسیر راه امام (ع ) به انتظار آن حضرت نشسته بودند، حضرت بـا آگـاهـیـى که از موقعیّت داشت بر جان آنان ترسید، از این رو، پیش از آنکه از خانه بیرون رود، پیامى براى آنان فرستاد:هیچ یک از شما به من سلام نکند، و با دستش به سوى من اشاره نکند، چرا که در این صورت بر جان خود ایمن نیستید.(10)
• امـام (ع ) در مـواقـع لزوم پـیـغـام مـى داد تـا یـارانـش در منزلى اجتماع کنند. سپس ـ با اینکه محلّ سکونتش تحت مراقبت شدید نیروهاى حکومتى بود ـ با اعجاز و قدرت امامت در جمع آنان حاضر مى شـد. شـیـعیان از فرصت وجود مبارک امام (ع ) استفاده کرده ، مشکلات ونیازهایشان را در محضر آن بـزرگـوار مـطـرح مـى کردند و کمکها و رهنمودهاى لازم را مى گرفتند سپس با خاطرى آسوده ، دستى پر و قلبى سرشار از امید و اطمینان به خانه هاى خود بازمى گشتند.(11)
• چـنـیـن جـلسه هایى به (سامرّا) و شیعیان ساکن آن محدود نمى شد. بلکه شیعیان دیگر شهرها و مـناطق ، حتّى مناطق دور دستى مثل (گرگان ) نیز از وجود پر برکت آن حضرت در جمع خود بهره مى گرفتند.
• امام (ع ) براى آنکه از این گونه جلسه ها بیشترین استفاده را ببرد، پیش از برگزارى جلسه زمان و مکان آن را مشخّص و فردى را ماءمور مى کرد که تمامى شیعیان آن ناحیه را براى شرکت در جـلسـه فـراخـوانـد. چـون جـلسـه تـشـکـیـل مـى شـد، از هـمـگـان مـى خـواسـت تـا مـسـائل و مـشـکـلات و نـیـازمـنـدیـهـاى خـود را مـطـرح کـنـنـد، و آن حـضـرت با حوصله به تمامى مـسـائل آنان رسیدگى مى کرد، و حتى در پاره اى موارد که مصلحت اقتضا مى کرد بیمارانشان را نـیـز شـفـا مى داد. به عنوان نمونه در جریان سفرى که به (گرگان ) داشت ، یکى از شیعیان به نام (نضر بن جابر) به محضرش عرضه داشت :
• اى پسر رسول خدا! پسرم (جابر) چندین ماه است که نابینا شده است . از خدا بخواه بینایى اش را به وى بازگرداند.امـام (ع ) دسـتـور داد فـرزندش را بیاورد. سپس دست مبارکش را بر دیدگان وى کشید و بینایى اش بازگشت .(12)

تقویت معنوی روحیه شیعیان

امـام عـسکرى (ع ) در برخورد با شیعیان و مسائل آنان تنها به کمکهاى مالى و پاسخگویى به مـشـکـلات و مـسـائلشـان بـسنده نمى کرد، بلکه از جمله اقدامات مهمّ آن بزرگوار در ارتباط با شـیـعیان ، حفظ روحیّه انقلابى آنان در آن شرایط سخت و بحرانى و مستحکم کردن رابطه امّت و امامت بود.

در شـرایـطـى کـه عـبـّاسـیان عده اى از مردم را با تطمیع و زرق و برقهاى فریبنده دنیوى به سـوى خـود جـذب مـى کردند و گروهى را با ارعاب و تهدید از گرد امامان معصوم (ع ) پراکنده مـى سـاختند، برافروخته نگه داشتن شراره هاى ایمان و اخلاص و احساسات پاک دینى در درون افـراد و آمـاده سـازى آنـان بـراى جـهـاد و فـداکـارى در راه دیـن و ولایـت و تحمّل کمبودها و فشارها از مهمترین رسالتهاى امام یازدهم در ارتباط با شیعیان بود.

از این رو، مـى بـینیم وقتى یکى از یاران امام (ع ) طى نامه اى به آن حضرت از وضعیّت بد زندگى خود شکوه مى کند، این رهنمود امام (ع ): (تهیدستى با ما بهتر از بى نیازى با دیگران و کشته شدن بـا مـا بهتر از زندگى با دشمنان ماست ) شراره اى در درونش ایجاد مى کند. امام (ع ) در پاسخ نامه اش همان روحیه را تقویت مى کند و مى نویسد:

هـمـان گونه که در ذهنت خطور کرده ، فقر با ما بهتر از ثروتمندى با دشمنان ماست . ما براى پـنـاهـنـدگـانـمـان ، پـنـاه و براى جویندگان روشنایى ، نور و براى آنان که دست به دامن ما شوند، حافظ و نگهبانیم . هر کس ما را دوست بدارد در درجات عالى با ما خواهد بود، و هر کس از ما منحرف گردد، به سمت آتش سوق داده مى شود.(13)

پی نوشت:

(1)بـر اساس نوشته مورّخان ، در دوران امام عسکرى (ع ) شهرها و مناطق مختلفى از کشور اسـلامـى مـثل کوفه ، قم ، بغداد ، حجاز ، نیشابور ، مداین ، یمن ، رى ، آذربایجان ، گرگان ، بـصـره ، مـصـر و حـتـّى سـامـرّا پـایتخت عبّاسیان از مراکز مهمّ شیعه به شمار مى رفت و تعداد زیـادى از دانـشـمـنـدان و بـزرگـان شیعه در این شهرها مى زیستند و به نشر فرهنگ شیعى مى پرداختند . براى آگاهى بیشتر به (تاریخ الشیعه ) نوشته علّامه مظفّر مراجعه کنید .

(2)جعفریان،حیات فکرى و سیاسى ائمه،ص548

(3)الغیبة ، شیخ طوسى ، ص 215 .
(4)همان مدرک ، ص 216 .
(5)همان مدرک ، ص 214 .
(6) ر . ک . معجم رجال الحدیث ، ج 1 ، ص 254 .
(7)الغیبة ، ص 212 .

(8)بحار الانوار، ج 50، ص 332 از کمال الدین، ج 2، ص 149

(9)حیات فکرى و سیاسى ائمه، جعفریان ،ص:550
(10)بحارالانوار ، ج 50 ، ص 269 .
(11) ر . ک . عیون المعجزات ، ص 137 ، انتشارات داورى ، قم .
(12)بحارالانوار ، ج 50 ، ص 263 ـ 264 .
(13) بحارالانوار ، ج 50 ، ص 299 .

منابع:

1- کتاب تاریخ زندگانی امام حسن عسگری (ع)،پدیدآور:سپاه‌ پاسداران‌ انقلاب‌ اسلامی‌ نمایندگی‌ ولی‌ فقیه پژوهشکده‌ تحقیقات‌ اسلامی‌،ناشر الکترونیکی:موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)،ص12-13.

2- رسول جعفریان‏، حیات فکرى و سیاسى ائمه، جعفریان، انصاریان:قم:1381.